Auteurswet

Auteurswet

*  Parochies worden bewust en onbewust met de auteurswet geconfronteerd.
*  De bekendste organisaties die auteursrechtelijk werk beschermen zijn BUMA en STEMRA.
*  De auteurswet is uitgebreid en ingewikkeld.
Wat mag wel en wat mag niet?
Gedacht vanuit de concrete activiteiten van parochies wordt in dit artikel uitgelegd of je met de auteurswet wordt geconfronteerd en wat je dan moet doen. Daarnaast lees je een eenvoudige strategie om de eigen koorbibliotheek stap voor stap te legaliseren.

Omgang met de auteurswet door r.-k. parochiebesturen en koren

Parochies komen in aanraking met de auteurswet op het moment dat zij teksten en/of bladmuziek willen vermenigvuldigen/kopiëren. Onder bladmuziek wordt verstaan elke schriftelijke vastlegging van (teksten en) muzieknotatie zoals in lied- en koorbundels, (verzamel)partituren en koorpartituren van welke uitgever dan ook.

Hieronder volgt een beschrijving van de regeling op hoofdpunten die zich beperkt tot datgene waarmee parochies in de zin van de auteurswet worden geconfronteerd. (o.a. afdrukken van teksten en/of muzieknotatie in liturgieboekjes; kopiëren van (koor-)partituren; streaming naar het internet)

Het illegaal vermenigvuldigen van auteursrechtelijk beschermd werk en officiële uitgaven is opgenomen in het wetboek van strafrecht en wordt derhalve gezien als een misdrijf.

Uitgangspunten

Vermenigvuldigen van auteursrechtelijk beschermd werk en/of officiële uitgaven is altijd verboden.
Als een tekstdichter of een componist langer dan 70 jaar geleden is overleden, vervalt het auteursrecht.

Beschermd werk en publiek domein

Uitgevers vertegenwoordigen en beschermen de belangen van tekstdichters en componisten. Tekstdichters en componisten krijgen een percentage van de opbrengsten van de verkoop van hun teksten/muziek van de uitgever.
Het zogenaamde ‘beeldrecht’ (of ‘portretrecht’) berust bij de betreffende uitgever zelf: het ‘beeld’ is de zichtbare presentatie, de lay-out, van tekst en muziek op papier zoals de uitgever deze heeft ‘gezet’ en vormgegeven.
Kopiëren van officiële uitgaven is altijd verboden zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever.
De rechten op teksten en composities gelden tot 70 jaar na de dood van de betreffende tekstdichter en componist. Daarna gaan deze teksten en composities behoren tot het zogenaamde ‘publiek domein’. Iedereen mag er vrijelijk over ‘beschikken’, d.w.z. het werk overschrijven vanuit de bron, uitgeven en uitvoeren. Kopiëren van een bestaande uitgave van een werk uit het publiek domein blijft verboden: de uitgave is namelijk eigendom van de uitgever. Niet alleen het ‘beeld’, maar ook eventuele toevoegingen, kritische noten, wijzigingen e.d. – voortvloeiend uit wetenschappelijk onderzoek – zijn bezit van de betreffende uitgever.
Als een werk niet meer wordt uitgegeven, dient men bij de oorspronkelijke uitgever schriftelijk toestemming te verkrijgen om het betreffende werk te mogen vermenigvuldigen.

Wat er wel mag

Binnen de kerkmuren en ten dienste van liturgische vieringen in de breedste zin van het woord mag alle muziek worden uitgevoerd, omdat het recht van uitvoering jaarlijks wordt afgekocht door de r.-k. kerk.

Let wel goed op, want ‘uitvoeren’ betekent in dit geval dat ensembles (doorgaans de koren) van officiële partituren de muziek reproduceren, dus zelf weer tot klinken brengen. Een CD draaien tijdens een viering is een andere wijze van ‘uitvoeren’, waarvan de rechten (bij STEMRA) weer niet zijn afgekocht. Kortom, draait men een CD, dan heb je toestemming nodig van rechthebbenden en dan moet men betalen aan STEMRA als vanaf de CD auteursrechtelijk beschermd werk ten gehore wordt gebracht.

Als de tekstdichter 70 jaar of langer geleden is overleden, mag de tekst worden overgeschreven. Als de componist 70 jaar of langer geleden is overleden, mag de compositie worden overgeschreven vanuit de bron, de zogenaamde oertekst. Wie auteursrechtelijk beschermde teksten en muzieknotatie toch wil afdrukken voor een eenmalige gelegenheid (b.v. in een liturgieboekje voor het naamfeest van de parochie) moet vooraf schriftelijk toestemming hebben van de uitgever(s). Ook bij verleende toestemming geldt dan overigens dat teksten en muzieknotatie moeten worden overgeschreven. Kopieert men toch, dan schendt men het zogenaamde ‘beeldrecht’ van de uitgever en begaat alsnog een overtreding. Uitgever Gooi en Sticht kent het zogenaamde ‘legaal kopierecht’. Na schriftelijke toestemming van deze uitgever en na betaling van het verschuldigde bedrag kan men een werk downloaden en mag men een afgesproken aantal kopieën maken van een bepaalde compositie. Regel is daarbij dat men in het bezit is van de licentie en deze te allen tijde kan overleggen aan controlerende instanties. Een aantal uitgevers zijn geheel of gedeeltelijk overgegaan op verkoop van partituren via POD (printing on demand), waardoor men feitelijk het eigen beeldrecht vrijgeeft. De gedownloade partituur mag namelijk zo vaak worden gekopieerd als in de licentie is overeengekomen.

Hardnekkige misverstanden

1. Misverstand:

• “Door een werk over te schrijven;
• iets in teksten of muzieknotatie te veranderen;
• meerdere wijzigingen door te voeren en zichzelf als bewerker te betitelen;
• de vermelding van de oorspronkelijke uitgever te verwijderen;
• unieke (partituur-)uitgavegegevens te verwijderen,
  wordt de compositie mijn eigendom en mag het gekopieerd worden.”

Een of meerdere van deze veranderingen leiden niet tot eigendomsoverdracht. Men is derhalve in overtreding en in sommige gevallen pleegt men daarenboven plagiaat.

2. Misverstand: “Het recht om te kopiëren is centraal afgekocht. Alle kopieën in de koorbibliotheek zijn daarom legaal; er hoeft geen bladmuziek te worden aangekocht.”
Alleen het uitvoeringsrecht is inderdaad afgekocht (zie boven). Een afkoopregeling om te mogen kopiëren zou het legaliseren van een misdrijf betekenen. Dat zal nooit gebeuren. Koren en andere uitvoerenden moeten altijd in het bezit zijn van de officiële aangekochte bladmuziekuitgaven. Geen enkele uitvoerende mag van een kopie gebruik maken.

3. Misverstand: “Men kent de herkomst van een gekopieerde compositie niet. Men wil de compositie wel voor alle koorleden beschikbaar maken. Als de uitgever niet achterhaald kan worden, mag het gekopieerd worden.”
Het feit dat de oorspronkelijke uitgever niet te achterhalen is, is geen geldige reden om te mogen kopiëren. Als de herkomst onbekend blijft, kan men het betreffende werk niet gebruiken.

De weg naar een legale koorbibliotheek: een strategie

M.u.v. kopieën in de koorbibliotheek waar een schriftelijke toestemming voor is gegeven, zijn alle kopieën van officiële uitgaven illegaal. Alle kopieën meteen weggooien en daarvoor in de plaats de officiële bladmuziek aanschaffen, lost het probleem in een keer op. Dat kan echter een dure operatie zijn. Alles weggooien en daarmee deels vleugellam raken door gebrek aan bladmuziek is geen aantrekkelijke oplossing. In een aantal fases kopieën vervangen voor originelen is dan de meest begaanbare weg:

• Loop de hele muziekbibliotheek door en vernietig meteen wat feitelijk niet meer wordt gezongen;
• Loop de hele muziekbibliotheek door en bekijk wat regelmatig/vaak wordt gezongen/uitgevoerd en koop dat meteen ‘officieel’;
• Vernietig alle eventueel andere aanwezige illegale kopieën, maar bewaar van elk werk één exemplaar om te voorkomen dat het betreffende werk als repertoire van het koor verloren gaat;
• Leg het probleem voor aan het kerkbestuur en spreek met de bestuurders een jaarlijks budget af ter vervanging van illegale kopieën en om de bibliotheek in de toekomst verder legaal aan te vullen met nieuw materiaal. Kerkbestuurders hebben er recht op om het probleem te kennen, aangezien zij als de verantwoordelijke bestuurders in een parochie daarop ook uiteindelijk aansprakelijk zijn;
• Als de herkomst van een kopie niet is af te lezen op de kopie en de herkomst van een werk ook niet meer te achtehalen is, kan men van de betreffende compositie geen gebruik meer maken.

Streaming naar het internet

Streaming van kerkelijke vieringen naar het internet neemt toe. Daar is een apart streamingabonnement voor nodig. Zie bijvoorbeeld: https://kerkdienstgemist.nl/info/kerktv . Bij het afsluiten van een contract voor streaming wijst de betreffende provider nadrukkelijk op de auteurswet en de afdracht aan STEMRA.
Er zijn geen aanwijzingen dat de R.-K. kerkprovincie met STEMRA een collectief contract zal willen sluiten t.a.v. streaming zoals dat wel bestaat t.a.v. het uitvoeringsrecht. Kosten voortvloeiend uit streaming zullen parochies dus zelf moeten regelen met STEMRA of een bemiddelende partij.
Daarnaast heeft men te maken met de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) omdat er personen in beeld komen. Als personen herkenbaar in beeld komen, is hun toestemming nodig voordat een viering uitgezonden kan worden.

Marc Schaap, Coördinator NSGV